حکم ماههای حرام (قرآن)برخی از ماهها از آن جهت که انجام اموری در آنها حرام شده به ماههای حرام معروف شده‌اند. از دیدگاه مشهور، ماههای حرام عبارتند از: رجب، ذی‌القعده، ذی‌الحجه و محرم. [۱]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱-۲، ص۵۱۳.
۱ - جنگ در ماههای حرامجنگ و خونریزی، در ماههای حرام، حرام است. «یسـلونک عن الشهر الحرام قتال فیه قل قتال فیه کبیر..؛ از تو، درباره جنگ کردن در ماه حرام، سؤال می‌کنند بگو: جنگ در آن، (گناهی) بزرگ است ولی جلوگیری از راه خدا (و گرایش مردم به آیین حق) و کفر ورزیدن نسبت به او و هتک احترام مسجد الحرام، و اخراج ساکنان آن، نزد خداوند مهمتر از آن است و ایجاد فتنه، (و محیط نامساعد، که مردم را به کفر، تشویق و از ایمان بازمی دارد) حتی از قتل بالاتر است. و مشرکان، پیوسته با شما می‌جنگند، تا اگر بتوانند شما را از آیینتان برگردانند ولی کسی که از آیینش برگردد، و در حال کفر بمیرد، تمام اعمال نیک (گذشته) او، در دنیا و آخرت، بر باد می‌رود و آنان اهل دوزخند و همیشه در آن خواهند بود.» «براءة من الله ورسوله الی الذین عـهدتم من المشرکین• فسیحوا فی الارض اربعة اشهر... • فاذا انسلخ الاشهر الحرم فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم وخذوهم واحصروهم واقعدوا لهم کل مرصد فان تابوا واقاموا الصلوة وءاتوا الزکوة فخلوا سبیلهم ان الله غفور رحیم؛ (این، اعلام) بیزاری از سوی خدا و پیامبر او، به کسانی از مشرکان است که با آنها عهد بسته‌اید! • با این حال، چهار ماه (مهلت دارید که آزادانه) در زمین سیر کنید (و هر جا می‌خواهید بروید، و بیندیشید)! و بدانید شما نمی‌توانید خدا را ناتوان سازید، (و از قدرت او فرار کنید! و بدانید) خداوند خوارکننده کافران است. • .... • (اما) وقتی ماههای حرام پایان گرفت، مشرکان را هر جا یافتید به قتل برسانید و آنها را اسیر سازید و محاصره کنید و در هر کمینگاه، بر سر راه آنها بنشینید! هر گاه توبه کنند، و نماز را برپا دارند، و زکات را بپردازند، آنها را رها سازید زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است.» «ان عدة الشهور عند الله اثنا عشر شهرا... منها اربعة حرم... • انماالنسیء زیادة فی الکفر یضل به الذین کفروا یحلونه عامـا ویحرمونه عامـا لیواطـوا عدة ما حرم الله فیحلوا ما حرم الله زین لهم سوء اعمــلهم والله لا یهدی القوم الکـفرین؛ تعداد ماهها نزد خداوند در کتاب الهی، از آن روز که آسمانها و زمین را آفریده، دوازده ماه است که چهار ماه از آن، ماه حرام است (و جنگ در آن ممنوع می‌باشد.) این، آیین ثابت و پابرجا (ی الهی) است! بنابراین، در این ماهها به خود ستم نکنید (و از هر گونه خونریزی بپرهیزید)! و (به هنگام نبرد) با مشرکان، دسته جمعی پیکار کنید، همان گونه که آنها دسته جمعی با شما پیکار می‌کنند و بدانید خداوند با پرهیزگاران است! • نسیء (جا به جا کردن و تاخیر ماههای حرام)، افزایشی در کفر (مشرکان) است که با آن، کافران گمراه می‌شوند یک سال، آن را حلال، و سال دیگر آن را حرام می‌کنند، تا به مقدار ماههایی که خداوند تحریم کرده بشود (و عدد چهار ماه، به پندارشان تکمیل گردد) و به این ترتیب، آنچه را خدا حرام کرده، حلال بشمرند. اعمال زشتشان در نظرشان زیبا جلوه داده شده و خداوند جمعیت کافران را هدایت نمی‌کند.» ۲ - تصرف در ماههای حرامتصرف و جابه‌جایی، در ماههای حرام، حرام است. «انماالنسیء زیادة فی الکفر یضل به الذین کفروا یحلونه عامـا ویحرمونه عامـا لیواطـوا عدة ما حرم الله فیحلوا ما حرم الله زین لهم سوء اعمــلهم والله لا یهدی القوم الکـفرین؛ نسیء (جا به جا کردن و تاخیر ماههای حرام)، افزایشی در کفر (مشرکان) است که با آن، کافران گمراه می‌شوند یک سال، آن را حلال، و سال دیگر آن را حرام می‌کنند، تا به مقدار ماههایی که خداوند تحریم کرده بشود (و عدد چهار ماه، به پندارشان تکمیل گردد) و به این ترتیب، آنچه را خدا حرام کرده، حلال بشمرند. اعمال زشتشان در نظرشان زیبا جلوه داده شده و خداوند جمعیت کافران را هدایت نمی‌کند.» ۲.۱ - سنت غلط جاهلیآیه مورد بحث اشاره به یک سنت غلط جاهلی یعنی مسئله "نسیء" (تغییر دادن جای ماههای حرام) کرده می‌گوید: تغییر دادن ماههای حرام کفری است که بر کفر آنها افزوده می‌شود (انما النسی ء زیادة فی الکفر) " و با این عمل افراد بی‌ایمان در گمراهی بیشتر قرار می‌گیرند (یضل به الذین کفروا). آنها در یک سال ماهی را هلال می‌شمرند، و سال دیگر همان ماه را تحریم می‌کنند تا به گمان خود آن را با تعداد ماههایی که خدا تعیین کرده تطبیق دهند یعنی هر گاه یکی از ماههای حرام را حذف می‌کنند ماه دیگری را به جای آن می‌گذارند تا عدد چهار ماه تکمیل شود! (یحلونه عاما و یحرمونه عاما لیواطؤا عدة ما حرم الله). در حالی که با این عمل زشت و مسخره فلسفه تحریم ماههای حرام را به کلی از میان می‌بردند و حکم خدا را بازیچه هوسهای خویش می‌ساختند، و عجب اینکه از این کار خود بسیار خشنود و راضی هم بودند. ۳ - هتک حرمت ماههای حرامهتک حرمت ماههای حرام، امری گناه و حرام است. «یـایها الذین ءامنوا لاتحلوا شعـئر الله ولاالشهر الحرام... ولا تعاونوا علی الاثم والعدون..؛ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شعائر و حدود الهی (و مراسم حج را محترم بشمرید! و مخالفت با آنها) را حلال ندانید! و نه ماه حرام را، و نه قربانیهای بی‌نشان و نشاندار را، و نه آنها را که به قصد خانه خدا برای به دست آوردن فضل پروردگار و خشنودی او می‌آیند! اما هنگامی که از احرام بیرون آمدید، صیدکردن برای شما مانعی ندارد. و خصومت با جمعیتی که شما را از آمدن به مسجد الحرام (در سال حدیبیه) بازداشتند، نباید شما را وادار به تعدی و تجاوز کند! و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید! و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است.» («الشهر الحرام» اگرچه مفرد است، ولی مراد از آن جنس است، بنابراین شامل تمامی ماههای حرام می‌شود.) ۴ - تعداد ماههای حرامچهار ماه به نام ماههای حرام، در بین ماههای دوازده گانه، وجود دارد. «ان عدة الشهور عند الله اثنا عشر شهرا... منها اربعة حرم..؛ تعداد ماهها نزد خداوند در کتاب الهی، از آن روز که آسمانها و زمین را آفریده، دوازده ماه است که چهار ماه از آن، ماه حرام است (و جنگ در آن ممنوع می‌باشد.) این، آیین ثابت و پابرجا (ی الهی) است! بنا بر این، در این ماهها به خود ستم نکنید (و از هر گونه خونریزی بپرهیزید)! و (به هنگام نبرد) با مشرکان، دسته جمعی پیکار کنید، همان گونه که آنها دسته جمعی با شما پیکار می‌کنند و بدانید خداوند با پرهیزگاران است!» ۴.۱ - چهار ماه حرامبعضی از مفسران تحریم جنگ در این چهار ماه را از زمان "ابراهیم خلیل" می‌دانند که در عصر جاهلیت عرب نیز به عنوان یک سنت به قوت خود باقی بود، هر چند آنها طبق امیال و هوسهای خود گاهی جای این ماهها را تغییر می‌دادند، ولی در اسلام همواره ثابت و لا یتغیر است که سه ماه آن پشت سر هم "ذی القعده" و "ذی الحجه" و "محرم" و یک ماه جدا است و آن ماه "رجب" است و به قول عربها سه ماه "سرد" (یعنی پشت سر هم) و یک ماه "فرد" است. ۵ - دفاع در ماههای حرامدفاع و مقابله به مثل، در ماههای حرام، جایز است. «الشهر الحرام بالشهر الحرام والحرمـت قصاص فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم..؛ ماه حرام، در برابر ماه حرام! (اگر دشمنان، احترام آن را شکستند، و در آن با شما جنگیدند، شما نیز حق دارید مقابله به مثل کنید.) و تمام حرامها، (قابل) قصاص است. و (به طور کلی) هر کس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدی کنید! و از خدا بپرهیزید (و زیاده روی ننمایید)! و بدانید خدا با پرهیزکاران است.» ۵.۱ - تجاوز ممدوحدر اینجا این سؤال پیش می‌آید: که چگونه خدای تعالی با اینکه معتدین و متجاوزین را دوست نمی‌دارد، در این آیه به مسلمانان دستور داده به متجاوزین تجاوز کنند؟ جوابش این است که اعتدا و تجاوز وقتی مذموم است، که در مقابل اعتدای دیگران واقع نشده باشد و خلاصه تجاوز ابتدایی باشد، و اما اگر در مقابل تجاوز دیگران باشد، در عین اینکه تجاوز است دیگر مذموم نیست، چون عنوان تعالی از ذلت و خواری را به خود می‌گیرد، و اینکه جامعه‌ای بخواهد از زیر بار ستم و استعباد و خواری درآید خود فضیلت بزرگی است، همانطور که تکبر با اینکه از رذائل است، در مقابل متکبر از فضائل می‌شود، و سخن زشت گفتن با اینکه زشت است، برای کسی که ظلم شده پسندیده است. ۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم ماههای حرام». |